W postępowaniach sądowych dotyczących umów o „kredyt frankowy”, czyli umów w formie umowy kredytu indeksowanego kursem CHF lub denominowanego, kredytobiorcy żądają w pierwszej kolejności stwierdzenia nieważności umowy.
Nieważność umowy kredytu we frankach
Orzeczenie sądowe o nieważności umowy wywiera skutek wsteczny, gdyż uznaje się umowę za nieistniejącą od samego początku. Strony nieważnej umowy powinny zwrócić sobie nawzajem to, co świadczyły na jej podstawie. Przedmiotem postępowania toczącego się z powództwa kredytobiorcy jest jednak wyłącznie roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia spełnionego na rzecz banku. Sąd Najwyższy jednoznacznie bowiem odrzucił tzw. teorię salda, która pozwalałaby na dokonanie wzajemnych rozliczeń przez sąd w ramach jednego postępowania.
Często kredytobiorcy zastanawiają się, czy w każdym przypadku ich umowa zostanie przez sąd uznana za nieważna. Do czasu wydania przez Trybunał Sprawiedliwości UE wyroku w sprawie C-260/18 częściej spotykanym rodzajem rozstrzygnięcia sądowego korzystnego dla kredytobiorców było „odfrankowienie”, czyli wyeliminowanie niedozwolonych postanowień umownych wprowadzających mechanizm indeksacji/denominacji i pozostawienie umowy w mocy w pozostałym zakresie. Wspomniany wyrok TSUE usankcjonował linię orzeczniczą, w której wadliwość umów frankowych uznana została za przyczynę ich nieważności w całości.
Dlaczego kredyt we frankach jest nieważny?
Warto przypomnieć, że nieważność umowy kredytu frankowego może wynikać już z samej sprzeczności jej postanowień z prawem lub zasadami współżycia społecznego, ale może być również efektem uznania za bezskuteczne klauzul abuzywnych i stwierdzenia, że umowa nie może dalej obowiązywać bez tychże postanowień. Ma to miejsce przede wszystkim wtedy, gdy postanowienia te odnoszą się do głównych świadczeń stron.
Ocena kwestii nieważności umowy o kredyt frankowy zależy zatem od okoliczności konkretnej sprawy. Teoretycznie możliwe jest również przyjęcie, że umowa zawiera wprawdzie klauzule abuzywne, ale mogą one zostać usunięte z umowy bez wpływu na jej obowiązywanie w całości. Rozstrzygnięcia polegające na „odfrankowieniu” umowy spotykane są jednak coraz rzadziej.
Stwierdzenie przez sąd, iż zachodzą przesłanki do uznania umowy za nieważną, powinno zostać wyrażone w odpowiednim orzeczeniu – ustalającym nieważność i/lub zasądzającym zwrot nienależnych świadczeń. Może jednak się zdarzyć, że kredytobiorca z różnych względów nie zgadza się na stwierdzenie nieważności umowy. Sądy mają obowiązek pouczać frankowiczów o skutkach uznania umowy za nieważną i to w gestii kredytobiorcy pozostaje dalsze popieranie żądania stwierdzenia nieważności lub zgoda na utrzymanie umowy w mocy.
Podsumowanie
Umowy kredytów frankowych uznawane są za nieważne głównie w sytuacji, gdy wyeliminowanie abuzywnego mechanizmu indeksacyjnego/denominacyjnego prowadzi do tak daleko idących zmian charakteru umowy, iż jej dalsze obowiązywanie nie jest możliwe. Wystąpienie z żądaniem unieważnienia umowy powoduje po stronie sądu obowiązek pouczenia kredytobiorcy o skutkach takiego rozstrzygnięcia.
Kredytobiorca może także wyrazić wolę dalszego związania umową, co jednak w niewielu przypadkach jest korzystnym rozwiązaniem, ale może być podyktowane indywidualną sytuacją danego frankowicza. Banki próbują wywrzeć efekt odstraszający, pozywając kredytobiorców frankowych i żądając bezzasadnie wynagrodzenia za korzystanie z kapitału.
Kwestia zasadności takiego roszczenia stanowi jednak osobny temat do rozważenia i przedmiot innego artykułu dostępnego na stronie Kancelarii RGW: https://rgw.com.pl/roszczenia-o-wynagrodzenie-za-korzystanie-z-kapitalu/!
