Przedsiębiorcy z branży produkcyjnej, niezależnie od rodzaju wytwarzanych towarów, niejednokrotnie konfrontowani są z sytuacją wprowadzania na rynek przez inny podmiot podobnych lub wręcz identycznych towarów. O ile szeroka oferta danego rodzaju produktów na rynku jest korzystna dla konsumentów i zwiększa konkurencyjność, to kopiowanie produktu stworzonego przez innego przedsiębiorcę może przybrać formę czynu nieuczciwej konkurencji.
Czynem nieuczciwej konkurencji jest takie działanie, które jest sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, a jednocześnie zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy lub klienta.
Czyn nieuczciwej konkurencji z art. 13 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Szczególnym czynem nieuczciwej konkurencji jest tzw. niewolnicze naśladownictwo produktów. Nie każdy przypadek naśladowania produktów już dostępnych na rynku będzie nieuczciwy, jednakże inspirowanie się cudzym efektem pracy może przybrać postać tak daleko idącą, że zostanie zakwalifikowane jako niedozwolone.
Zgodnie z art. 13 ust. 1 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji czynem nieuczciwej konkurencji jest naśladowanie gotowego produktu, polegające na tym, że za pomocą technicznych środków reprodukcji jest kopiowana zewnętrzna postać produktu, jeżeli może wprowadzić klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu.
Naśladownictwo produktów odnosi się do ich wyglądu zewnętrznego i polega na wytwarzaniu nowych produktów, które powielają charakterystyczne cechy wcześniej istniejących na rynku wyrobów. Nie jest konieczna identyczność naśladowanego i naśladującego go produktu.
W orzecznictwie uznaje się za wystarczające podobieństwo na tyle wysokie, że przeciętny nabywca, na podstawie ogólnego i całościowego wrażenia, nie odróżnia wyrobu naśladującego od wyrobu oryginalnego. A zatem dla zakwalifikowania naśladownictwa jako niewolniczego mogą istnieć pewne różnice między wytworzonym przez naruszyciela produktem a naśladowanym wzorcem, o ile tylko istnieje niebezpieczeństwo wprowadzenia klientów w błąd co do tożsamości producenta lub produktu (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z 18 maja 2006 r. w sprawie I ACa 1449/05 czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 1 lipca 2020 r. w sprawie VII AGa 2066/18).
Ryzyko wprowadzenia klienta w błąd jako przesłanka niewolniczego naśladownictwa
Koniecznym warunkiem uznania naśladownictwa gotowego produktu za czyn nieuczciwej konkurencji jest istnienie co najmniej potencjalnego ryzyka konfuzji, to jest wprowadzenia klientów w błąd. Ma to miejsce, gdy klienci mogliby uznać, że mają do czynienia z pierwotnym produktem lub jedną z jego wersji czy też utożsamić nowy produkt z oryginalnym producentem na podstawie wyglądu produktu.
W tym kontekście bierze się także pod uwagę sposób oznaczenia nowego produktu, tj. zamieszczenie na nim nazwy innego przedsiębiorcy czy jego marki. W pewnym przypadkach może się bowiem okazać, że właściwe oznakowanie towaru może wykluczyć ryzyko wprowadzenia w błąd.
Przedmiotem nieuczciwego naśladownictwa może być również opakowanie produktu. Jest ono nieuczciwe, jeśli zmierza do przyciągnięcia uwagi klientów poprzez wywołanie pozytywnego skojarzenia z utrwalonym w świadomości klientów wizerunkiem wyrobu wcześniej wprowadzonego.
Ustawa stanowi natomiast, że nie jest zabronione naśladowanie cech funkcjonalnych produktu, w szczególności budowy, konstrukcji i formy zapewniającej jego użyteczność. Jeśli jednak wymaga to zastosowania charakterystycznej formy produktu wywołującej ryzyko wprowadzenia klientów w błąd, wówczas konieczne jest dodatkowe odpowiednie oznaczenie produktu przez naśladowcę.
Kto może być sprawcą niedozwolonego naśladownictwa?
W pierwszej kolejności jako czyn nieuczciwej konkurencji może zostać zakwalifikowane działanie producenta kopiującego cudzy gotowy produkt. Jednak nie tylko producent może być sprawcą czynu nieuczciwej konkurencji.
Za niedozwolone uznaje się także świadome wprowadzenie do obrotu przez osobę trzecią produktów skopiowanych w sposób określony w art. 13 ustawy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 14 listopada 2008 r. w sprawie V CSK 162/08). Odpowiedzialność z tytułu czynu nieuczciwej konkurencji może zatem ponosić także podmiot sprzedający dany produkt, o ile czyni to z premedytacją, aktywnie uczestnicząc w planach kopiowania gotowego produktu lub mając wiedzę, że sprzedawane wyroby są efektem niedozwolonego naśladownictwa.
Naśladowanie cudzych produktów jako pasożytnictwo
Przypadki naśladownictwa produktów co do zasady oceniane są w świetle przesłanek z art. 13 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. W niektórych przypadkach dochodzi jednak do popełnienia czynu nieuczciwej konkurencji nawet jeśli nie jest spełniona przesłanka wprowadzenia klienta w błąd. Wówczas możliwe jest powołanie się na ogólną definicję czynu nieuczciwej konkurencji z art. 3 ustawy. W orzecznictwie przyjmuje się, że przedsiębiorca, którego produkt został skopiowany, musi wykazać istotne z punktu widzenia prawa konkurencji okoliczności przesądzające o naganności postępowania naruszyciela.
W takiej sytuacji trzeba dowieść, jaki dobry obyczaj doznał naruszenia oraz że nieprzestrzeganie tego obyczaju zagroziło lub naruszyło interes konkurenta. Jest to pogląd oparty na założeniu, że korzystanie z rezultatów cudzej pracy czy renomy jest naganne.
Taki rodzaj naśladownictwa nacechowany jest negatywnie i określany jako pasożytnictwo. Ochronie podlega tu interes jednostki, która włożyła wysiłek finansowy i organizacyjny w wytworzenie produktu, sankcjonowane jest zaś skracanie sobie przez naruszyciela drogi do uzyskania podobnego rezultatu (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Poznaniu w wyroku z 21 września 2022 r. w sprawie I AGa 135/22).
Na czym polega konkurencja pasożytnicza?
Pasożytnictwo polega często na naruszeniu zasad lojalności i uczciwości kupieckiej przez podmiot, z którym przedsiębiorca pozostawał w ścisłych stosunkach gospodarczych. Dochodzi wówczas do sytuacji, w której przedsiębiorca znajdujący się na pewnym poziomie łańcucha produkcyjnego czy łańcucha dostaw, wprowadza do obrotu produkt tożsamy z produktem oferowanym przez swojego partnera biznesowego.
Wprowadzenie takiego produktu możliwe jest dzięki wykorzystaniu nabytej w trakcie współpracy z oryginalnym producentem wiedzy technicznej czy szczegółów dotyczących jego pomysłu biznesowego i know-how. Przykładem może być np. zachowanie dystrybutora, który zdobywa pozycję rynkową w danym segmencie dzięki sprzedaży produktów swojego kontrahenta, po czym zleca innemu podmiotowi wyprodukowanie takich samych towarów według przedstawionego wzoru, aby wprowadzić do oferty własny odpowiednik towaru i sprzedawać go zamiast oryginalnych wyrobów.
Wzajemna relacja czynu z art. 13 ust. 1 uznk a klauzulą generalną z art. 3 ust. 1 uznk
Podsumowując, czynem nieuczciwej konkurencji jest zarówno naśladowanie produktów w rozumieniu art. 13 ust. 1 uznk, jak również podszywanie się pod firmę i renomę konkurencyjnego przedsiębiorstwa, a także wykorzystywanie cudzych osiągnięć w promowaniu nowego produktu dla zaistnienia w świadomości konsumentów ze swoim, rodzajowo tożsamym, wyrobem bez ponoszenia w tym celu własnych wysiłków i nakładów finansowych.
Wykorzystanie gotowego efektu pracy konkurenta handlowego może zostać uznane za pasożytnictwo rynkowe i czyn nieuczciwej konkurencji w świetle klauzuli generalnej z art. 3 uznk nawet jeśli nie zostały spełnione przesłanki z art. 13 tej ustawy.
